عربستان سعودی یکی از کشورهای بیابانی با اقلیمی گرم و خشک است که بیش از 95 درصد مساحت آن را صحراها و بیابان‌های غیرحاصلخیز پوشانده است. در این کشور هیچ رودخانه دائمی وجود ندارد و میانگین بارندگی سالیانه آن تنها حدود چهار اینچ (100 میلی‌متر) است. باوجود این شرایط سخت طبیعی، عربستان سعودی توانسته به یکی از بزرگترین صادرکنندگان سبزیجات، میوه‌ها و محصولات لبنی تبدیل شود و در دهه 1990 به بزرگترین صادرکننده گندم در جهان تبدیل شود.
در سال 2016، میزان زمین‌های کشاورزی این کشور به 35,000 کیلومتر مربع رسید و در 60 سال گذشته، عربستان توانست 24,000 کیلومتر مربع از بیابان‌های خشک خود را به زمین‌های حاصلخیز کشاورزی تبدیل کند. این تحول شگفت‌انگیز سوالات زیادی را در ذهن‌ها ایجاد می‌کند. چگونه کشوری که به‌طور طبیعی در آن هیچ نشانه‌ای از کشاورزی وجود ندارد، توانسته است به این موفقیت دست یابد؟ آیا این کشور می‌تواند به این مسیر ادامه دهد و منابع خود را مدیریت کند؟
در این مقاله، به تحلیل دقیق این معما پرداخته و رازهای موفقیت عربستان در کشاورزی با وجود شرایط دشوار طبیعی آن را بررسی خواهیم کرد.
بررسی شرایط طبیعی و چالش‌های کشاورزی در عربستان
اقلیم بیابانی و محدودیت‌های آب و هوا
عربستان سعودی در ناحیه‌ای با آب و هوای بیابانی و گرم واقع شده است. این کشور در ناحیه خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد و بیشتر مساحت آن شامل بیابان‌های خشک است که در آن هیچ رودخانه دائمی وجود ندارد. میانگین بارندگی سالانه در این کشور حدود 4 اینچ (100 میلی‌متر) است، که این مقدار بسیار کم‌تر از حد نیاز برای کشاورزی در مقیاس‌های بزرگ است. به همین دلیل، بیشتر زمین‌های این کشور برای کشاورزی غیرقابل استفاده هستند.
با این حال، در سال‌های اخیر، این کشور توانسته است با استفاده از فناوری‌های نوین و تکنیک‌های پیشرفته کشاورزی، به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات کشاورزی منطقه تبدیل شود.
منابع آب محدود و استفاده از آب‌های زیرزمینی
آب، یکی از اصلی‌ترین منابع محدود در عربستان است. این کشور فاقد منابع آبی طبیعی مانند رودخانه‌ها یا دریاچه‌های بزرگ است و بیشتر به ذخایر زیرزمینی خود برای تأمین آب مورد نیاز کشاورزی و دیگر مصارف عمومی تکیه دارد. این ذخایر آبی، که در اعماق زمین قرار دارند، به دلیل محدودیت‌های زیست‌محیطی و خطرات کاهش سطح آب‌ها، یکی از مهم‌ترین چالش‌های کشاورزی در این کشور محسوب می‌شوند.
عربستان برای مقابله با کمبود منابع آبی، به تکنیک‌های نوین آبیاری و استفاده بهینه از آب‌های زیرزمینی پرداخته است.
روش‌های نوین آبیاری در عربستان
استفاده از سیستم‌های آبیاری چرخشی
یکی از بهترین و مؤثرترین روش‌های آبیاری در عربستان، سیستم‌های آبیاری چرخشی است که از بیش از پنج دهه پیش در این کشور استفاده می‌شود. این سیستم که توسط فرانک زایباخ ابداع شد، به‌ویژه در مناطق خشک و بیابانی مانند عربستان، کاربرد فراوانی دارد.
در سیستم آبیاری چرخشی، آبیاری به‌طور دایره‌ای انجام می‌شود. این سیستم از یک محور مرکزی و یک لوله آبیاری تشکیل شده که حول این محور می‌چرخد و به‌طور یکنواخت زمین‌های وسیعی را آبیاری می‌کند. این سیستم می‌تواند به‌طور هم‌زمان از سم‌ها و کودهای شیمیایی نیز برای تغذیه گیاهان استفاده کند، که باعث افزایش بهره‌وری و کاهش نیاز به منابع طبیعی می‌شود.
کاهش مصرف آب و انرژی
یکی از بزرگترین چالش‌ها در کشاورزی در عربستان، مصرف زیاد آب و انرژی است. سیستم آبیاری چرخشی به‌طور ویژه برای کاهش مصرف این منابع طراحی شده است. این سیستم با استفاده از فشار پایین آب و چرخش یکنواخت، مصرف آب را به حداقل می‌رساند و باعث صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف آب می‌شود.
این روش، علاوه بر کاهش مصرف آب، به کاهش مصرف انرژی نیز کمک می‌کند. به‌ویژه در مناطقی که انرژی گران است، این سیستم آبیاری می‌تواند با کاهش هزینه‌های مربوط به پمپ‌ها و تجهیزات آبیاری، کارآیی را به‌طور چشم‌گیری افزایش دهد.
تبدیل بیابان‌ها به زمین‌های حاصلخیز
تکنیک‌های مدرن کشاورزی و اصلاح خاک
عربستان سعودی توانسته است در طی چند دهه گذشته، با استفاده از فناوری‌های پیشرفته کشاورزی، بخش عظیمی از بیابان‌های خود را به زمین‌های حاصلخیز تبدیل کند. این کشور از روش‌های مدرن مانند تهویه خاک، آبیاری دقیق و استفاده از کودهای شیمیایی و ارگانیک برای اصلاح خاک استفاده کرده است.
با این روش‌ها، توانسته‌اند مواد مغذی لازم برای رشد گیاهان را به خاک اضافه کنند و به این ترتیب، زمین‌های غیرحاصلخیز خود را به مزارع بارور تبدیل کنند. این تکنیک‌ها به کشاورزان عربستان کمک کرده‌اند تا در شرایطی که بسیاری از کشورها از نظر کشاورزی با مشکلات شدید روبه‌رو هستند، محصولاتی همچون گندم، سبزیجات و میوه‌های تازه تولید کنند.
پروژه‌های بزرگ کشاورزی و خودکفایی
در طی سال‌های اخیر، عربستان سعودی پروژه‌های عظیم کشاورزی را در دستور کار خود قرار داده است. یکی از بزرگترین این پروژه‌ها، پروژه کشاورزی شرقی است که با هدف خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی و کاهش وابستگی به واردات، ایجاد شده است. این پروژه‌ها شامل ساخت سدهای بزرگ، تأسیس مزارع آبیاری شده با استفاده از روش‌های نوین و تجهیز مزارع به سیستم‌های پیشرفته برای استفاده بهینه از منابع آب است.
در کنار این پروژه‌ها، عربستان در زمینه تولید محصولات زراعی همچون گندم، سبزیجات، میوه‌ها و محصولات لبنی نیز به موفقیت‌های چشم‌گیری دست یافته است. به‌طور خاص، در دهه 1990، این کشور توانست به عنوان بزرگترین صادرکننده گندم در جهان شناخته شود.
چالش‌ها و آینده کشاورزی در عربستان
مشکلات محیطی و بحران آب
با وجود موفقیت‌های بزرگ در کشاورزی، عربستان همچنان با مشکلات زیست‌محیطی و بحران آب روبه‌رو است. به دلیل استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و رشد بی‌رویه مصرف آب در بخش‌های مختلف، سطح آب‌های زیرزمینی به سرعت کاهش یافته و بحران‌های زیست‌محیطی در مناطق مختلف این کشور به‌وجود آمده است.
بنابراین، برای حفظ پایداری کشاورزی و منابع آبی در آینده، عربستان باید به دنبال راهکارهای پایدارتر و استفاده بهینه از منابع طبیعی خود باشد.
چشم‌انداز آینده کشاورزی در عربستان
عربستان سعودی با توجه به منابع محدود آب و چالش‌های زیست‌محیطی موجود، به دنبال توسعه روش‌های کشاورزی پایدار و بهینه است. استفاده از فناوری‌های نوین در آبیاری، اصلاح خاک، مدیریت منابع آب و استفاده از منابع تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی می‌تواند آینده کشاورزی این کشور را تضمین کند.
در پایان، تجربه عربستان در تبدیل بیابان‌ها به زمین‌های حاصلخیز و استفاده از تکنیک‌های پیشرفته کشاورزی، نشان‌دهنده توانایی بشر در مقابله با چالش‌های بزرگ طبیعی و ایجاد تغییرات مثبت در شرایط سخت است.
