آیا تا کنون رفتارهای وسواس‌گونه در فرزندانتان توجه شما را به خود جلب کرده است؟ مثلاً کیفش را برای بار چندم چک کند تا مطمئن شود که همه برنامه‌های فردایش را جمع کرده است؟ یا تکالیف خود را پاک کرده و از نو بنویسد؟ آیا یک سوال را بارها و صرفاً برای اطمینان از اینکه پاسخ را درست شنیده است، مطرح می‌کند؟ یا بعد از سرویس بهداشتی چندباره دست‌های خود را می‌شوید؟ وقتی از او نظرخواهی می‌کنید، اغلب با مشکل مواجه می‌شود و در پاسخ می‌گوید “نمی‌دانم”؟ معلمش به شما می‌گوید که او اصلاً تمرکز ندارد و حتی بعد از چندین بار توضیح، متوجه مطالب نمی‌شود؟
تمامی این موارد مربوط به اختلال OCD یا همان وسواس فکری-عملی است که شامل افکار ناراحت‌کننده و وسواس‌گونه می‌باشد و رفتارهای جسمی یا ذهنی تکراری و اجباری دارد. کودکان مبتلا به این اختلال در یک چرخه‌ی استرس‌زا از افکار، اضطراب و عادت‌ها گرفتار می‌شوند.
وسواس فکری-عملی (OCD) چیست؟
تعریف وسواس فکری
وسواس فکری به افکاری گفته می‌شود که ناخواسته وارد ذهن فرد می‌شوند و او را با میزان زیادی از اضطراب و پریشانی مواجه می‌سازند. این افکار می‌توانند شامل ترس از آلودگی، نیاز به تقارن، ترس از آسیب رساندن به خود یا دیگران و یا افکار مذهبی یا اخلاقی شدید باشند.
تعریف وسواس عملی
وسواس عملی یا رفتارهای تشریفاتی به اعمالی گفته می‌شود که فرد برای ساکت شدن یا حداقل کمتر شدن شدت افکار خود انجام می‌دهد. این رفتارها می‌توانند شامل شست‌وشوی مکرر دست‌ها، چک کردن مداوم قفل درها، شمارش اشیا یا تکرار کلمات خاص باشند.
علائم اختلال OCD در کودکان
1. چک کردن مکرر
کودک ممکن است بارها و بارها کیف خود را چک کند تا مطمئن شود که همه چیز در جای خود قرار دارد. این رفتار می‌تواند به حدی شدید باشد که مانع از انجام فعالیت‌های روزمره شود.
2. شست‌وشوی مکرر
کودک ممکن است بعد از استفاده از سرویس بهداشتی یا لمس اشیا، دست‌های خود را بارها بشوید. این رفتار می‌تواند منجر به خشکی و آسیب پوست شود.
3. تکرار تکالیف
کودک ممکن است تکالیف خود را بارها پاک کند و از نو بنویسد تا مطمئن شود که آنها را به درستی انجام داده است. این رفتار می‌تواند باعث کاهش سرعت یادگیری و افت تحصیلی شود.
4. پرسش مکرر
کودک ممکن است یک سوال را بارها و بارها بپرسد تا مطمئن شود که پاسخ را درست شنیده است. این رفتار می‌تواند باعث خستگی و ناراحتی اطرافیان شود.
5. عدم تمرکز
کودک ممکن است در کلاس درس تمرکز کافی نداشته باشد و حتی بعد از چندین بار توضیح، متوجه مطالب نشود. این رفتار می‌تواند منجر به مشکلات تحصیلی و کاهش اعتماد به نفس شود.
علل اختلال OCD در کودکان
هنوز مشخص نیست که علت اصلی این بیماری چیست، اما نظریه‌های مختلفی وجود دارد. عوامل ژنتیکی، عصبی، رفتاری، شناختی و محیطی ممکن است در به‌وجود آمدن این اختلال نقش داشته باشند.
1. عوامل ژنتیکی
تحقیقات نشان داده‌اند که اختلال OCD می‌تواند در خانواده‌ها ارثی باشد. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرها به این اختلال مبتلا باشند، احتمال ابتلای کودک نیز افزایش می‌یابد.
2. عوامل عصبی
مطالعات نشان داده‌اند که اختلال OCD ممکن است با تغییرات در عملکرد مغز، به ویژه در مناطق مرتبط با کنترل رفتار و احساسات، مرتبط باشد.
3. عوامل رفتاری و شناختی
کودکانی که در معرض استرس شدید یا تروما قرار دارند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به اختلال OCD باشند. همچنین، تفکر وسواس‌گونه و رفتارهای اجباری می‌توانند به عنوان راه‌هایی برای مقابله با اضطراب و استرس در نظر گرفته شوند.
4. عوامل محیطی
عوامل محیطی مانند فشارهای تحصیلی، مشکلات خانوادگی یا تغییرات بزرگ در زندگی (مانند نقل مکان یا طلاق والدین) می‌توانند در ایجاد یا تشدید اختلال OCD نقش داشته باشند.
مضرات اختلال OCD در کودکان
1. پایین آمدن عزت نفس
کودکان مبتلا به اختلال OCD ممکن است به دلیل رفتارهای وسواس‌گونه خود، احساس شرم و خجالت کنند. این احساسات می‌توانند منجر به کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس شوند.
2. عدم توانایی رعایت روال عادی زندگی
اختلال OCD می‌تواند باعث شود که کودک نتواند به راحتی فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد. این رفتارها می‌توانند مانع از انجام تکالیف، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی یا حتی خوابیدن شوند.
3. مشکل در تکمیل تکالیف تحصیلی
کودکان مبتلا به اختلال OCD ممکن است به دلیل رفتارهای وسواس‌گونه خود، نتوانند تکالیف خود را به موقع انجام دهند. این رفتارها می‌توانند منجر به افت تحصیلی و مشکلات در مدرسه شوند.
4. مشکل در شکل‌گیری یا حفظ دوستی و سایر روابط
کودکان مبتلا به اختلال OCD ممکن است به دلیل رفتارهای وسواس‌گونه خود، در برقراری و حفظ روابط اجتماعی با مشکل مواجه شوند. این رفتارها می‌توانند باعث انزوا و تنهایی کودک شوند.
تشخیص اختلال OCD در کودکان
تشخیص این اختلال کمی دشوار است و اغلب به وسیله‌ی متخصصان این حوزه قابل تشخیص است. برای تشخیص اختلال OCD، پزشک یا روانشناس ممکن است از روش‌های زیر استفاده کند:
1. مصاحبه بالینی
پزشک یا روانشناس ممکن است با کودک و والدین مصاحبه کند تا اطلاعاتی درباره رفتارها، افکار و احساسات کودک به دست آورد.
2. پرسشنامه‌ها و آزمون‌ها
پزشک یا روانشناس ممکن است از پرسشنامه‌ها و آزمون‌های استاندارد برای ارزیابی علائم اختلال OCD استفاده کند.
3. مشاهده رفتار
پزشک یا روانشناس ممکن است رفتار کودک را در محیط‌های مختلف (مانند خانه یا مدرسه) مشاهده کند تا اطلاعات بیشتری درباره علائم اختلال OCD به دست آورد.
درمان اختلال OCD در کودکان
1. درمان شناختی-رفتاری (CBT)
درمان شناختی-رفتاری یکی از موثرترین روش‌های درمان اختلال OCD است. این درمان شامل آموزش مهارت‌های مقابله با افکار وسواس‌گونه و کاهش رفتارهای اجباری است.
2. دارو درمانی
در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی را برای کاهش علائم اختلال OCD تجویز کند.
3. حمایت خانواده
حمایت خانواده نقش مهمی در درمان اختلال OCD دارد. والدین می‌توانند با ایجاد محیطی آرام و حمایت‌گر، به کودک کمک کنند تا با علائم اختلال OCD مقابله کند.
4. آموزش و آگاهی
آموزش و آگاهی درباره اختلال OCD می‌تواند به والدین و کودک کمک کند تا بهتر با این اختلال کنار بیایند. شرکت در کارگاه‌ها و جلسات آموزشی می‌تواند مفید باشد.
نتیجه‌گیری
اختلال OCD یا وسواس فکری-عملی یک اختلال روانی است که می‌تواند بر زندگی کودکان تأثیر منفی بگذارد. تشخیص و درمان به موقع این اختلال می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودک و خانواده کمک کند. اگر فکر می‌کنید که فرزند شما ممکن است به اختلال OCD مبتلا باشد، بهتر است با یک متخصص روانشناسی یا روانپزشک مشورت کنید. با حمایت و درمان مناسب، کودکان مبتلا به اختلال OCD می‌توانند زندگی شاد و موفقی داشته باشند.