امروزه دلیل استفاده گسترده از سیستم اعداد اعشاری (برپایه 10) به جهت تسهیل شمارش اجسام با انگشتان است.
در گذشته‌های دور که انسان‌ها هنوز به دنبال کشف عجایب طبیعت و یافتن پاسخی برای سؤالات بی‌شمار خود بودند، معمولاً از سیستم‌های عددی دیگری استفاده می‌کردند. مصریان و بابلیان که برای اولین بار روز را به قسمت‌های کوچکتر (مانند ساعت) تقسیم کردند، از سیستم عددی اثنی‌عشر (پایه 12) و سیستم عددی شصت‌تایی (پایه 60) استفاده نمودند.
سؤالی‌که مطرح‌می‌شود این است‌که چرا آنها از پایه‌های 12 و60 استفاده‌کردند؟ پاسخ ساده و شگفت‌انگیزی دارد! بله، چه باور کنید یا نکنید، علت دقیق این نحوه شمارش، ساختار انگشتان ماست! تعداد مفاصل انگشت در هر دست (به استثنای انگشت شست) امکان شمارش تا عدد 12 را فراهم می‌کند. اگر از این توضیح ساده غافلگیر‌شدید، باید بگویم که اوضاع کمی پیچیده‌تر هم می‌شود.
برای درک این موضوع باید گام‌به‌گام پیش برویم. مفهوم روز 24ساعته توسط مصریان باستان ارائه شده است. روش مصریان اینگونه بود که ابتدا توسط ابزاری مانند ساعت سایه‌ای، روز را به 10 قسمت تقسیم‌کرده و سپس در هر انتها، یک ساعت (یک ساعت برای گرگ و میش و یک ساعت در پایان روز) اضافه می کردند. بعدها، نوار T شکلی توسط مصریان ساخته شد که برای تقسیم زمان بین طلوع و غروب خورشید به 12 قسمت مدرج شد. نوار T شکل، زمان را با سایه انداختن بر یکی از این 12 قسمت بر اساس موقعیت خورشید در آسمان نشان می‌دهد.
با این حال، این روش در طول روز و وقتی خورشید حضور داشت به خوبی عمل می‌کرد؛ اما عدم وجود نورخورشید تعیین زمان در شب را بسیار دشوار می‌کرد. جالب است بدانیدکه مصریان چگونه از پس این مشکل نیز برآمدند.
مصریان باستان، برای محاسبه زمان در شب از ستارگان استفاده می‌کردند و این کار را با توجه دقیق به‌گروهی متشکل از 36 ستاره خاص به نام «دکان» انجام دادند. این ستارگان به صورت الگویی درآسمان شب ظاهر شدند و برای سنجش زمان از آنها استفاده می‌شد. با این‌حال، تنها حدود 12مورد از این 36 ستاره در زمان مشخصی قابل مشاهده بودند و ظاهر شدن هر کدام از ستارگان با توجه به فصول و سال تقویمی تغییر می‌کرد.
نمودار‌های خاصی به نام تقویم ستاره‌ای توسط مصریان ساخته شد تا زمان را با استفاده صحیح از ستارگان بسنجند. نمودارها شامل 36 ستون برای هر دکان و 12 ردیف برای هر ساعت بودند که در طول شب قابل شمارش است.
در نهایت، فرآیند زمان سنجی توسط روزها و شب‌هایی که هرکدام 12ساعت داشتند، استاندارد‌سازی شد. با این حال، عملکرد این سیستم فقط در زمان اعتدال خوب بود، یعنی وقتی‌که خورشید مستقیماً بالای خط استوا حضور داشت و روزها و شب‌ها را به طول‌های مساوی تقسیم می‌کرد. در مواقع دیگر، طول یک ساعت متفاوت خواهد بود. برای مثال، ساعات در روزهای تابستانی نسبت به روزهای زمستانی طولانی‌تر است، اما درگذشته ساعت‌ها طول مشخصی نداشتند. به عقیده ستاره‌شناسان‌یونانی، مدیریت محاسبات با روش رایج دشوار بود. سپس، هیپارخوس، ریاضیدان یونانی، با پیشنهاد تقسیم یک روز به 24 ساعت مساوی، «ساعت‌های برابر» را شرح داد. حتی در آن زمان، برای مدت طولانی، مردم عادی از ساعات متفاوت فصلی استفاده می‌کردند. با منسوخ شدن به‌کارگیری ساعت‌های مکانیکی (تا قبل از قرن چهاردهم در اروپا)، مردم عادی برای سنجش زمان، شروع به استفاده از سیستم امروزی نمودند.
چرا 60 دقیقه و 60 ثانیه؟
ستاره‌شناسان یونانی که با تقسیم مساوی یک روز به 24 ساعت زندگی را برایمان ساده‌تر کردند، از سیستم شصت‌تایی بابلی (پایه 60) در محاسبات نجومی پیروی‌کردند. بنابراین، برای راحتی بیشتر، یک ساعت را به 60 دقیقه وهر دقیقه را به 60 ثانیه تقسیم کردند. مشخص نیست که چرا بابلی‌ها از سیستم پایه 60 استفاده می‌کردند، اما علت آن ممکن است این باشد که 60 عددی ویژه در محاسبات کسری است. 60 کوچکترین عددی است که بر شش عدد اول و بر 10، 12، 15، 20 و 30 نیز بخش‌پذیر است. در حقیقت، ایده استفاده از عدد 60 نه فقط برای محاسبه زمان بلکه برای محاسبه درجات هندسه نیز استفاده می‌شود. به همین دلیل دایره به جای اینکه 10 یا 100 درجه باشد، 360 درجه است.
بازگشت به اعشار
در کل اندازه‌گیری زمان بر حسب ساعت، دقیقه و ثانیه برای بسیاری از اهداف کافی‌است، اما پیشرفت‌های فناوری ارتباطات، نیازمند اندازه‌گیری‌های زمانی دقیق‌تری بوده است. از آنجایی‌که قبلاً در بسیاری از محاسبات از سیستم اعداد اعشاری استفاده می‌‌کردیم، منطقی است که برای دقت بیشتر، یک ثانیه را به 1000 قسمت تقسیم کنیم که با نام «میلی ثانیه» شناخته می‌شود. علاوه بر این، پیشرفت‌های بیشتر در حوزه مخابرات و حوزه مالی و مهندسی، نیازمند اندازه‌گیری‌های دقیق‌تری از زمان است. در نتیجه، اکنون در برنامه‌های حساس به زمان مانند GPS، معاملات فرکانس بالا و همگام‌سازی شبکه‌های‌کامپیوتری، از واحدهای زمانی به مراتب کوچک‌تری مانند «میکرو ثانیه» و «نانو ثانیه» استفاده می‌کنیم.
جالب نیست؟ ایده‌های شگفت‌انگیز اجدادمان، هنوز پس از هزاران سال بر زندگی روزمره افراد حاکم است.
